Innerlijke ontferming: het vertekpunt van iedere zorgrelatie

Enige tijd geleden verzorgde ik een lezing voor vrijwilligers van een hospice. Mij was gevraagd in te gaan op de vraag: ‘wat is goede zorg rond het levenseinde?’ Aan het begin van de avond lazen we uit het evangelie van Markus hoe Jezus een melaatse genas: “En er kwam een melaatse naar Hem toe, die Hem smeekte en voor Hem op de knieën viel en tegen Hem zei: Als U wilt, kunt U mij reinigen” (Mark. 1:40). De vraag van de melaatse man zouden we – met wijlen Prof. dr. Gerrit Arie Lindeboom – kunnen duiden als de ‘medische grondsituatie’: “De medische grondsituatie is overal daar, waar een zieke een arts om hulp vraagt. De zieke is een mens, die door zijn lichamelijke of geestelijke gesteldheid in nood verkeert. Hij vraagt in die nood de hulp van iemand, van wie hij mag veronderstellen, dat hij die geven kan en wil” (Jochemsen, 2023, p. 5).

Maar wat is nu ‘goede zorg’? Om die vraag te beantwoorden hebben we niet genoeg aan een paar indicatoren, vragenlijsten of goede reviews. We zullen de diepte in moeten. De zorgethiek, oorspronkelijk een feministische, politiek filosofische stroming, die in de jaren ’80 van de vorige eeuw werd geïntroduceerd door Joan Tronto, biedt ons hiervoor een raamwerk. In de relatie van het zorgen onderscheidt Tronto vier niveaus: caring about (zorgend omzien), taking care of (zorg op zich nemen), caregiving (zorg geven), en care receiving (zorg ontvangen). Deze niveaus vinden een verrassend duidelijke weerspiegeling in de geschiedenis in Markus 1:40-45.

Caring about: Innerlijke ontferming

Het eerste niveau, caring about, betreft het herkennen van de nood van een ander. Bij Jezus zien we dit in zijn ontmoeting met de melaatse, die Hem smeekt om genezing. De tekst beschrijft dat Jezus “met innerlijke ontferming bewogen” was. Dit weerspiegelt een fundamentele erkenning van het lijden van de melaatse en een verlangen om te helpen. Dit niveau vormt de basis van zorg: zonder empathie en betrokkenheid ontstaat geen echte zorgrelatie.
Taking care of: De keuze om te handelen
Op het tweede niveau, taking care of, wordt de keuze gemaakt om verantwoordelijkheid te nemen. Jezus laat dit zien door niet alleen het lijden te (h)erkennen, maar ook door te besluiten te handelen. Hij raakt de melaatse aan, wat in Zijn tijd een radicaal gebaar was vanwege de strikte sociale en religieuze regels rond melaatsheid. Dit niveau benadrukt de moed en toewijding die nodig is om zorg op je te nemen.

Caregiving: Actieve zorgverlening

Het derde niveau, caregiving, is het daadwerkelijke verlenen van zorg. Jezus raakt de melaatse aan en spreekt woorden van genezing: “Ik wil, word rein.” Hierin ligt de kern van zorgverlening: een fysieke en symbolische actie die gericht is op het welzijn van de ander.

Care receiving: De reactie van de ander

Ten slotte, care receiving, betreft de manier waarop de zorg wordt ontvangen. De melaatse wordt genezen en reageert met blijdschap, ondanks Jezus’ verzoek om het stil te houden. Deze reactie bevestigt de betekenis van de zorg: het brengt heling en hoop.
Door de lens van Tronto's zorgethiek kunnen we de genezing in Markus zien als een rijke illustratie van wat het betekent om werkelijk om te zien naar de ander. Jezus doet ons voor hoe zorg niet alleen een handeling is, maar een houding van diepgaande betrokkenheid en verantwoordelijkheid.

Stef Groenewoud